Nederlandse steun/deelname aan de inval in Irak
Vanmorgen mocht ik aanwezig zijn op de persconferentie na het uitreiken. Een bijzondere gebeurtenis en een ware belevenis.
Als eerste deelde de heer Davids mede dat zijn Commissie zich heeft beperkt tot het verzamelen van feiten en het trekken van conclusies over de toedracht, maar dat zij zich uitdrukkelijk geen oordeel aanmeet. Dat laatste is aan de Staten Generaal. Een loepzuiver standpunt dat de commissie op bewonderenswaardige wijze weet vol te houden. Hij deelde halverwege een sneer uit naar commentatoren, tekenaars, romanschrijvers, bloggers en twitteraars die gesuggereerd hadden dat de commissie zich met doofpotten bezig zou houden. Met dit rapport in de hand kan hij zich zo’n opmerking zeker veroorloven.
parlement en bevolking belazerd
De belangrijkste conclusie is dat de regering het parlement en de bevolking heeft belazerd.
– het verzoek van Bush uit november 2002 om steun voor de inval is niet aan de Tweede Kamer gemeld, laat staan daar besproken
– de ‘juridisch sluitende redenering’ die Balkenende zo graag aanhaalde is keihard onderuit gehaald: resolutie 1441 van de Veiligheidsraad biedt géén basis voor de inval
– terwijl Nederland beweerde alleen de veronderstelde massavernietigingswapens (mvw’s) onschadelijk te willen maken en Saddam te dwingen inspecties toe te laten, waren Bush en Blair eropuit om Saddam te onttronen [inmenging in binnenlandse aangelegenheden wordt uitdrukkelijk verboden in het Handvest van de VN]. De commissie noemt dit net niet een farizeïsche redenering, want een inval zou natuurlijk altijd ook de val van Saddam tot gevolg hebben.
– nadat het kabinet beleid had ingezet om Bush en Blair te steunen, is daarover geen echte discussie meer geweest met het parlement
– er is onderscheid gemaakt tussen offensieve en defensieve militaire steun, maar dat is spelen met woorden
– de VS hebben in februari 2003 gevraagd om Host Nation Support (beschikbaar stellen van luchtruim en andere faciliteiten ten behoeve van NAVO-bondgenoten die in actie zijn); dit is niet – zoals was beloofd – bediscussieerd, maar achteraf per brief aan de Kamer meegedeeld.
informatie vervormd
Tweede categorie bevindingen: de bewindslieden en topambtenaren hebben beschikbare informatie vervormd:
– rapportages van UNMOVIC, de wapeninspecteurs van de VN, dat er geen mvw’s aantoonbaar waren zijn in afgezwakte vorm doorgegeven
– juristen van Defensie en vooral Buitenlandse Zaken hebben duidelijk kenbaar gemaakt dat de inval niet te rechtvaardigen viel volgens het internationaal recht; deze fundamentele signalen zijn bewust genegeerd
– rapporten van de MIVD en AIVD dat het wel meeviel met die mvw’s van Saddam, zijn opzettelijk onjuist samengevat.
veel gekluns
Als derde valt de hoeveelheid klunzigheid op:
– Balkenende gaf aanvankelijk geen leiding; onmiddellijk na zijn aantreden heeft de Hoop Scheffer – zonder overleg met Balkenende en Korthals (Defensie) – een beleid ingezet van steun aan de inval; daar is het kabinet zonder verdere discussie in meegegaan
– toen Bush begin 2003 bezig was om bondgenoten te verzamelen voor zijn Coalition of the Willing, is Nederland op die lijst terecht gekomen door een gebrek aan afstemming met de Nederlandse ambassadeur in Washington
– de aanwezigheid van luitenant-kolonel Blom op de persconferentie van Tommy Hanks blijkt inderdaad een gevolg van vergaand geklungel op Defensie (als ik hem goed heb verstaan, verwees Davids op zijn persconferentie naar de passage daarover in De Blancke Lelie, en noemde hij mijn beschrijving hilarisch).
de kwestie verbleekte in de waan van de dag
Als vierde de maatschappelijke achtergrond, in casu het ontbreken daarvan:
– er was destijds veel binnenlandse reuring: het gedoe met de LPF-ministers in het kabinet Balkenende-1, en de beschuldigingen van het echtpaar De Roy van Zuydewijn aan het adres van de majesteit
– behalve GL en later SP waren alle in de kamer zetelende politieke partijen vóór de inval
– ook de publieke opinie was in elk geval voor politieke steun.
En een laffe nastoot
Volgens de commissie hebben de belangen van het Nederlandse bedrijfsleven geen rol gespeeld; wel werd geëist dat er na de inval een level playing field zou ontstaan, dus op de hielen van de militairen moesten de kooplieden kunnen binnenmarcheren.
wat er valt af te dingen op het rapport
Punten van kritiek op het rapport:
– er is kennelijk niet gesproken met personen op echt operationeel niveau; dat is een methodologische blunder, omdat er heel vaak een discrepantie is tussen wat leidinggevenden denken/zeggen dat er gebeurt en wat er in feite plaatsvindt; de visie van leidinggevenden kan vertroebeld zijn door loyaliteit, eigen belang of onwetendheid
– de Amerikanen maken in feite geen onderscheid tussen de verschillende Freedom Operations. Operation Enduring Freedom (in Afghanistan, Filippijnen, Hoorn van Afrika, Sahara) werd door Bush over één kam geschoren met Operation Iraqi Freedom, als onderdeel van zijn Global War on Terror. Ook maakten ze nauwelijks verschil tussen politieke en militaire steun. Op beide punten maakte de Nederlandse regering dat onderscheid wel. Analyse hierover ontbreekt in het rapport.
– de commissie zegt alle aanwijzingen voor militaire steun te hebben nagelopen, en geen aanwijzingen voor militaire betrokkenheid te hebben gevonden. Ik signaleer op dit terrein tenminste drie lacunes:
* de trots waarmee staatssecretaris van der Knaap in november 2002 vertelde dat de Walrus van grote betekenis was voor de Amerikaanse voorbereidingen
* de back-filloperaties (Nederlandse eenheden vervingen in de VS hun Amerikaanse evenknieën die vervolgens rechtstreeks naar het strijdtoneel vertrokken) worden wel genoemd in de tekst van het rapport, maar komen niet terug in de conclusies
* de noodreparatie van het vliegveld in Harir (Noord-Turkije), dat door de Amerikaanse luchtmacht gebruikt zou gaan worden.
De conclusie van de commissie dat Nederland geen actieve militaire steun heeft verleend, vind ik niet haar best gefundeerde.
– de commissie noemt wel de onderhandelingen over de kabinetsformatie in 2003, maar gaat niet in op de afspraak die CDA en PvdA bij de formatie in 2007 hebben gemaakt om geen onderzoek naar deze kwestie te doen. Onder andere de rol van de bewindslieden in het laatste kabinet-Kok blijft zodoende buiten schot.
Verder viel het niveau van de vragen uit de zaal mij ernstig tegen, zowel qua detailkennis als ten aanzien van eventuele consequenties.
ach ja, da’s ook een standpunt
Het rapport ligt inmiddels in de boekhandel [ISBN 978 90 8506 992 8]
en te zien op: http://www.onderzoekscommissie-irak.nl
De eerste reactie van Balkenende aan het eind van de middag op 12 januari was uiterst verontrustend: hij volhardde zelfgenoegzaam in oude standpunten en imiteerde treffend de kroonprins: Ach ja, da’s ook een mening.