Kleinste chalet van Wassenaar

Jarenlang konden fietsers en wandelaars zich tussen Wassenaar en ’s-Gravenhage verpozen bij het paviljoentje aan de Buurtweg. Zeker sinds het voltooien van de G.J. van Heuven Goedhart-brug was een rustpauze wel verdiend.1 Na een paar jaar leegstand en een spectaculaire verplaatsing is er leven in de brouwerij. Achter schermen wordt hard gewerkt.

Dat de klus is toevertrouwd aan de firma Burgy, die is gespecialiseerd in het restaureren en conserveren van historische panden, begrijpt een leek bij de eerste blik. Maar wat is de achtergrond van dit opvallende bouwsel?

Het is er één uit een familie van dozijnen chalet-achtigen, alle naar een ontwerp van de Scheveningse architect F.A. Koch (1864-1935). Veel ervan stonden in en rond Nijmegen, ze zijn daar nog steeds bekend als de Peeman-keetjes. Maar het eerste werd geopend aan de Binnenwatersloot in Delft.

De limonades en wateren die daar onder de auspiciën van mevrouw Van Keeken – Roodhorst werden aangeboden, kwamen uit de fabriek van haar echtgenoot, F(redrik) J.Th. van Keeken. Hij was directeur van zowel Van Keeken Mineraalwater- en Limonadefabriek als van de Volksbond tegen Drankmisbruik.2 De paviljoentjes waren een belangrijk instrument om de heffe des volks te behoeden voor de rampzalige gevolgen van overmatig alcoholgebruik. Dat ze tegelijk een omvangrijk afzetkanaal vormden voor de fabriek is geen toeval. De schaal waarop Van Keeken opereerde was groot: behalve in Den Haag stonden er fabrieken en distributiecentra in Scheveningen, Rijswijk, Delft, Leiden, Schiedam, Utrecht, Nijmegen en Zutphen.3 Vermoedelijk was niet zozeer de schaalgrootte een probleem, maar de concurrentie te hevig. En er zijn sterke aanwijzingen dat Van Keeken niet al te strikt was met hygiëne en kwaliteit. In elk geval ging de zaak in 1908 ten onder. Het Nijmeegse deel kwam in handen van Jan Aart Peeman die later werd opgevolgd door drie zoons. Het bedrijf Peeman Dranken bestaat meer dan een eeuw later nog steeds, al heeft het – ironie van de geschiedenis – zijn overleving mede te danken aan het bier dat men vanaf 1912 ging bottelen en verkopen.

In het Haagse hebben meer dan 25 chaletjes gestaan, ze waren onderdeel van het stadsbeeld, o.a. op het Buitenhof, Korte Voorhout, Hobbemaplein, Groot Hertoginnelaan en Nassauplein. Een mooi overzicht staat op de webstek van de Stichting Haags Industrieel Erfgoed.4 Vele zijn gesneuveld omdat ze ‘in de weg’ stonden voor het sneller en drukker wordende verkeer.

Fietstochtje

Van Keeken Mineraalwater- en Limonadefabriek had veel last van de opkomende zuivelindustrie. Naast een paar grote fabrieken had ook die talrijke afzetpunten in de stad. Zoals de ’s-Gravenhaagse Melkinrichting die later opging in De Sierkan. De Sierkan heeft diverse mooie sporen achter gelaten, vooral tegeltableaus. Die zijn op zich een fietstochtje waard. Het hoofdgebouw aan de Stadhouderslaan, hoek Antonie Heinsiusstraat, een voormalige vestiging aan de Frederik Hendriklaan hoek Bentinckstraat, Elandstraat hoek Piet Heinplein, Valkenbosplein 24, Keizerstraat 12 en Koningin Emmaplein 3. Concurrent De Landbouw heeft sporen nagelaten aan de Beeklaan 377, Keizerstraat 329 en Denneweg 3a (gevelstenen met kazen).5

In november 2018 is het paviljoentje enige tientallen meters verplaatst, bij het herinrichten van de Buurtweg. Voor fietsers richting het zuiden was het een obstakel dat gevaar opleverde bij het uitwijken. Maar het verplaatsen gebeurde pas toen het nieuwe auto-tracé daarom vroeg.6

Tweede verplaatsing

Dat was trouwens de tweede keer dat het paviljoentje van locatie veranderde. Oorspronkelijk stond het langs de tramlijn naar Scheveningen, het verlengde van de Hofpleinlijn. Toen de verbinding Staats Spoor – Scheveningen in 1953 werd opgeheven, verloor het paviljoen zijn bestaansrecht ter plaatse.

Het Wassenaarse paviljoentje is het allerlaatste dat overeind is gebleven. Ironisch genoeg is het eigenlijk niet representatief. In het ontwerp van Koch hadden de chaletjes als plattegrond een kruisvorm, zoals de vlaggen van het Rode Kruis en Zwitserland. In Wassenaar is er een stukje aan toegevoegd, zodat het er van boven eerder uitziet als een T. In stadstuin Emma’s Hof staat een replica met zo’n zelfde aanbouw. Deze kopie is vernoemd naar een van de initiatiefnemers van het Hof: Holke’s Huisje. Wanneer u langs de tegeltableaus fietst, is het de moeite waard om ook hier af te stappen: Galileïstraat 36.

Hoe gaat het verder?

De gemeente Wassenaar sluit aan in de gênant lange lijst van schutterende overheden. Ze is eigenaresse van het paviljoen dat in 2002 tot Rijksmonument is verheven. In 2018 is besloten om het te verkopen met de bedoeling er ‘lichte horeca’ mogelijk te maken. Om niet bekende redenen is de eerste gegadigde, Luc Blok van IJsmakerij Luciano, afgewezen. Bij de procedure rond de tweede kandidaat, Paul Smulders van Stoeterij In ’t Groene Hout, bleek de omgevingsvergunning niet te voorzien in verplaatsen van de terrasfunctie. De gemeente is aan de beurt om haar huiswerk beter te doen.

Roggewoning

Het keetje staat aan de rand van een terrein dat wordt aangeduid als “Roggewoning”. Als toegift diene dat de “Rogge Duynen” al vermeld staan op een kaart uit de zeventiende eeuw. Vermoedelijk gaat het om de naam van een persoon.8 Het terrein is in de eerste helft van de 19e eeuw afgegraven om het zand te verkopen t.b.v. Haagse huizenbouw. Dat de resterende geestgrond zo schraal zou zijn dat er alleen rogge kon groeien, is dus een stadslegende.

aantekeningen

Deze bijdrage is ook gepubliceerd in Fietsbel, het halfjaarlijkse periodiek van de afdeling Haagse Regio van de Fietsersbond.

1 Van Heuven Goedhart was een man van on-Nederlands kaliber over wie ten onrechte weinig bekend is, zie bijv.: https://www.historischnieuwsblad.nl/het-opgejaagde-leven-van-gerrit-jan-van-heuven-goedhart/

2 zie: https://shie.nl/bedrijven/keeken-van-firma-1898-1908/#!/overzicht

3 bron: Peter de Wit. Keetjes en kroegen. 100 jaar Peeman Dranken. 2008, NWST NeWStories bv, Nijmegen. Zie: https://www.peemankeetje.nl/Boek_Peeman.pdf

4 zie: https://shie.nl/bedrijven/keeken-van-firma-1898-1908/#!/afbeeldingen

5 zie https://ikgidsudoordenhaag.nl/nl/melk-in-den-haag/
en
J.J. Havelaar, A.G. van der Horst-Voorn. Het leven begint met melk. Geschiedenis van de zuivelindustrie in de Haagse regio. 2007, St Haags Industrieel Erfgoed.

6 zie: https://www.omroepwest.nl/nieuws/3730768/monumentaal-koffiehuisje-in-wassenaar-verplaatst

7 zie: https://rijksmonumenten.nl/monument/524645/koffiehuisje-in-chaletstijl/wassenaar/

8 J.H.A Boerboom. Begroeiing en landschap van de duinen onder Scheveningen van omstreeks 1300 tot heden. z.j. Laboratorium voor Plantensystematiek en -geografie, Wageningen.
zie: https://edepot.wur.nl/393293

Dit bericht is geplaatst in menselijk met de tags , , , , , , , , , . Bookmark de permalink.

2 reacties op Kleinste chalet van Wassenaar

  1. Hein van der Hoeven schreef:

    Ik dacht dat dat huisje in Wassenaar ooit deel uitmaakte van een golfterrein, maar dat klopt dus niet.
    Wat een leuk en goed gedocumenteerd artikel!

  2. Karel. An der Bent schreef:

    Geweldig Rob. Het gebouwtje valt op, ik heb er wel eens koffie gedronken, staat leeg, wekt nieuwsgierigheid op en jij onderzoekt. Een teken van een actieve geest. Dank je wel.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *