Toen we in de jaren ’70 in de Haagse Schilderswijk woonden, fietste ik af en toe langs een naambord met de intrigerende tekst Studio Sedje Hémon. Omdat ik de betreffende route niet vaak gebruikte, prikkelde het bord me bij elke passage. Eenmaal thuis overspoelde de waan van de dag steevast het voornemen om een bibliotheekbezoek aan haar te wijden. En na een verhuizing raakte Sedje in mijn vergetelheid.
Recent sijpelde haar naam mijn bewustzijn binnen. In een ooghoek drong door dat er een tentoonstelling met haar werk is in het Stedelijk Amsterdam.
Na enige minuten daagde het: de Studio aan de Loosduinsekade. Er hing een associatie met een strijkinstrument omheen, maar hoe betrouwbaar is het geheugen? Wat snuffelen op internet leert me dat ze inderdaad violiste is geweest, maar dat vak niet meer uit kon oefenen. Als Joodse en verzetsvrouw is ze tijdens de Tweede Wereldoorlog verraden door een buurvrouw. In Auschwitz ‘mocht’ ze viool spelen in het kamporkest. 1
De ontberingen en haar broze gezondheid leidden ertoe dat ze een paar jaar na de bevrijding niet meer in staat bleek om haar instrument ter hand te nemen. Haar achternaam Frank veranderde ze in Hémon als hommage aan haar in genoemd kamp vermoorde ouders, Heintje en Simon.
schilderen met muziek
In de jaren ’50 is ze zich toe gaan leggen op schilderen. Ook dat had ze al van jongs af aan gedaan. Ze liet de muziek niet los, en de muziek haar niet. Zelf beschreef ze haar schilderijen als muzikale composities.
De abstracte vormen moeten als een soort muziekschrift worden gelezen, waarbij breedte, hoogte en kleur van de stroken overeenkomen met parameters als duur, toonhoogte en timbre. Die composities konden daadwerkelijk worden uitgevoerd. Op de webstek die haar erfgenamen onderhouden zijn twee stukken te vinden en ook op soundcloud is werk van haar te vinden. 2
In het Stedelijk wordt bij een van de tentoongestelde werken de bijbehorende muziek gestreamd.
Prof. Dr.H.L.C. Jaffé, (1915-1984), destijds adjunct-directeur van het Stedelijk, noteerde bij zijn eerste kennismaking met haar werk:
‘Zonder iets te weten van haar achtergrond kon ik zien dat deze schilderijen geboren waren uit de muziek. Muzikale kenmerken waren duidelijk aanwezig. Deze schilderijen zijn muziek voor het oog. Hier is voor het eerst in de geschiedenis sprake van daadwerkelijke integratie tussen schilderkunst en muziek. Zij is de enige, die er in geslaagd is na jaren van intense studie en grote volharding, de eenheid van deze twee kunsten, deze integratie schilderkunst/muziek te verwezenlijken; een ideaal waarnaar vele kunstenaars voor haar sedert eeuwen tevergeefs hebben gezocht’. 3
Ze heeft tientallen jaren gewerkt om haar ideeën over de samenhang tussen beeld en muziek te onderbouwen en er een theoretische basis aan te geven. In de jaren ’90 verscheen een standaardwerk van haar hand, Hémon’s Integratie der Kunsten, wat later gevolgd door een paperback-uitgave. 4
Naast haar opvallende pionieren op het snijvlak van twee disciplines zocht ze ook binnen haar beeldende werk grenzen op. Voor elk doek ontwierp ze letterlijk een eigen lijst. Ik zag een doek in diabolo-vorm, en een ander dat zich in een hoek uitstrekte over twee wanden.
meerzijdig begaafd
Haar begaafdheden bestreken ook andere terreinen. In de jaren ’30 voorzag ze in haar onderhoud door het ontwerpen en produceren van korsetten, step-ins, beha’s en orthopedische artikelen. Daarnaast ontwikkelde ze een behandeling voor een beruchte muzikantenkwaal, overbelaste spieren en gewrichten. Die noemde ze de Bewegingsmethode.
Kort na haar veertigste herontdekte ze de panfluit, ze schreef er na uitvoerig onderzoek een methode voor en componeerde het eerste klassieke concert voor dit instrument. 5
De Stichting Sedje Hémon 6 beoogt haar werk te presenteren, bevorderen en bewaren. Twee componisten, Marianna Maruyama en Andrius Arutiunian, doen archiefonderzoek en componeren nieuw werk dat is gebaseerd op Hémons gedachtengoed.
Hans Timmermans, net als Sedje meervoudig begaafd, doet experimenteel onderzoek met het omzetten van haar beelden naar composities. 7
Toscanini
Een en ander brengt me op de gedachte dat ze wellicht behept was met synesthesie. Dat is een eigenschap van het brein waarbij indrukken van verschillende zintuigen in elkaar overlopen. De meest voorkomende combinaties zijn cijfers/kleur en klank/kleur.
Een beroemd voorbeeld is de dirigent Toscanini. Tijdens een repetitie lukte het hem maar niet om het orkest te laten spelen zoals hij dat wenste. Na enige vergeefse pogingen om zijn bedoelingen duidelijk te maken riep hij vertwijfeld: ‘Het moet paarser!’ Waarna de vertwijfeling zich verplaatste naar de muzikanten.
Een associatie van heel ander kaliber is deze animatie van de Vijfde Symfonie van Beethoven
https://www.youtube.com/watch?v=mMn3p3FlIF8
De tentoonstelling in het Stedelijk is nog te zien tot en met 16 oktober 2022
https://www.stedelijk.nl/nl/tentoonstellingen/sedje-hemon-imran-mir-abdias-nascimento
noten
1 https://nl.wikipedia.org/wiki/Sedje_H%C3%A9mon
2 http://sedjehemon.org/selected-recordings
3 http://sedjehemonstichting.nl/sedje-hemon-componist-van-alle-kunsten/
4 Sedje Hémon, Integratie Der Kunsten, 1996, ISBN 90 75080 26 3;
Sedje Hémon, Integratie Der Kunsten, 1999, ISBN 90 75080 52 2
5 http://sedjehemon.org/hemon-pan-flute-method/
6 http://sedjehemon.org
Sedje Hémon Stichting
7 https://woensdrecht.nieuws.nl/beeld-en-geluid-op-arsis-thema-avond-bergen-op-zoom/
https://www.hanstimmermans.eu/sedje-hemon