Voltooid leven

samenvatting

Volgens mevrouw P.A. Dijkstra, Tweede-Kamerlid voor D66, is er een lacune in de Wet toetsing levensbeëindiging (Wtl). Voor mensen met een ‘voltooid leven’ zou een wetswijziging noodzakelijk zijn. Eind januari 2020 zijn de resultaten van het PERSPECTIEF-onderzoek gepubliceerd dat deze problematiek in kaart moest brengen. Naast een groep bevoorrechte ouderen voor wie het leven niets moois meer heeft te bieden, blijkt er een groep minder bedeelden te bestaan die dood willen omdat hun leefomstandigheden ernstig te wensen overlaten.
De eerste groep is zó klein dat wetswijziging een onevenredig zwaar middel is, voor de tweede groep zijn maatregelen op sociaal-economisch en fiscaal terrein noodzakelijk.
Wanneer de door de Hoge Raad aangebrachte inperking van de Wtl zou vervallen (de eis dat het lijden moet worden veroorzaakt door “een medisch geclassificeerde ziekte of aandoening”), is er voldoende wettelijke ruimte.

inleiding

In december 2016 lanceerde mevrouw P.A. Dijkstra, Tweede-Kamerlid voor D66, een campagne die ze Waardig Levenseinde noemde. De problematiek die ze hiermee denkt op te lossen is inmiddels bekend geraakt als: voltooid leven. Ze stelde:

Ouderen die door hun hoge leeftijd vinden dat alles van waarde achter hen ligt en de toekomst hen niets meer brengt, kunnen dit ervaren als een verlies aan identiteit en persoonlijkheid. Ongeacht hoe hun omgeving hier over denkt. Als iemand dan voor zichzelf concludeert: mijn leven is voltooid, ik wil het zelf op een waardige manier beëindigen, dan zou die wens gerespecteerd moeten worden en er geen belemmeringen moeten worden opgeworpen.1

In woord en geschrift blijkt zij te doelen op een groep hoogopgeleide en goed formulerende bejaarden die een rijk gevuld leven achter de rug hebben en voor wie de toekomst in hun ogen te weinig vreugde- of zinvols heeft te bieden. Mevrouw Dijkstra is van mening dat mensen die in zo’n positie verkeren een einde aan hun leven moeten kunnen maken zonder tussenkomst van een arts. In plaats van laatstgenoemde discipline zou een levenseindebegeleider verzoeken moeten beoordelen en de gewenste dodelijke middelen verschaffen.

De voornemens van mevrouw Dijkstra roepen een aantal vragen op:
1. bestaat er inderdaad een groep mensen die hun dagen zat zijn, maar die vanwege het ontbreken van een medisch geclassificeerde ziekte of aandoening niet in aanmerking komen voor euthanasie of hulp bij zelfdoding onder de huidige wetgeving;
2. zo ja, hoe groot is die groep;
3. is er nieuwe wetgeving nodig om de evt. lacune te vullen.

huidige wetgeving

Bij vraag 1 past een korte toelichting over de huidige wetgeving en jurisprudentie.
Het Wetboek van Strafrecht (WvS) bepaalt in art 293, lid 22 dat een arts niet strafbaar is wanneer zij/hij voldoet aan de voorwaarden in art 2 van de Wet toetsing levensbeëindiging (Wtl)3. Naast een vrijwillig en weloverwogen verzoek van de patiënt eist deze Wtl dat er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. De wetgever heeft hier bewust een subjectieve component ingevoerd: het is aan de patiënt om vast te stellen dat diens lijden ondraaglijk is.

De Hoge Raad heeft hieraan toegevoegd dat de arts de ondraaglijkheid van het lijden invoelbaar moet vinden, een toevoeging waarover Britten zouden zeggen: leave well alone4. Met name bij persoonlijkheidsstoornissen kan dit invoelen uiterst moeilijk zijn. Helaas heeft de Raad in dezelfde zaak (het beroemde arrest-Brongersma) een ander, verderstrekkend criterium toegevoegd: het lijden van de patiënt moet berusten op een medisch geclassificeerde ziekte of aandoening. De Raad stelt hiermee dat er geen lijden is wanneer de geneeskunde er geen verklaring voor kan vinden. Dat is in filosofische zin onbegrijpelijk, en in de praktijk onbarmhartig. Terwijl de geneeskunde haar beperkingen onder ogen ziet en onderzoek doet naar Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK), laat de Hoge Raad deze patiënten in de kou staan.

mensen met een voltooid leven

Omdat mevrouw Dijkstra bleef aandringen en dreigde een wetsvoorstel in te dienen zonder dat er een duidelijk antwoord was op de twee eerste vragen is er een wetenschappelijk onderzoek geëntameerd, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). De uitkomsten van dit PERSPECTIEF-onderzoek3 zijn gepubliceerd in dezelfde week dat wereldwijd de bevrijding werd herdacht van het jodenverdelgingskamp Auschwitz door troepen van de Sovjet-Unie. Vrouwe Historia heeft zo haar cynische grillen.
De centrale bevinding is dat er inderdaad een aanzienlijk aantal senioren bestaat met een persisterende doodswens (1,25% van de ondervraagde 55-plussers). Daarnaast valt op dat de wens niet continu aanwezig blijkt te zijn: bij driekwart van de mensen met een doodswens wisselt deze af met de wens om te leven. Voor wie bekend is met de kracht van de menselijke overlevingsinstincten is dit geen verbazende uitkomst.

Mensen met een doodswens kijken negatief terug op het eigen leven, gaan gebukt onder piekeren, het gevoel geen of weinig invloed te hebben op het eigen leven, eenzaamheid, geestelijke aftakeling, financiële problemen, het jaargetijde.
Bij ‘het jaargetijde’ wordt iedereen met enige kennis van geestelijke gezondheid alert. Depressie en stemmingsstoornissen zijn beruchte veroorzakers van doodsverlangen en gebrek aan levensvreugde. In de huidige euthanasie-praktijk vormen deze personen een aparte categorie voor wie diagnostiek en evt. behandeling noodzakelijk is.
Naast mevrouw Dijkstra’s doelgroep, die overigens de weg naar bijv. het Expertisecentrum Euthanasie (voorheen de Levenseindekliniek) goed weet te vinden, blijkt er een groep minder bevoorrechten te zijn die eerder last lijkt te hebben van de materiële omstandigheden waaronder zij moeten leven dan van het leven zelf. Moeten we voor deze mensen de Wtl aanpassen, of zijn hier maatregelen op sociaal-economisch en fiscaal terrein aangewezen? De vraag impliceert het antwoord.

om hoeveel mensen gaat het

De tweede vraag was hoeveel mensen met een doodswens zonder ernstige ziekte niet “geholpen” kunnen worden onder de huidige wetgeving. Ook deze vraag was onderdeel van het PERSPECTIEF-onderzoek. In het rapport zeggen de samenstellers:

Mensen die ‘ondraaglijk en uitzichtloos lijden met een medische grondslag’ zullen zichzelf waarschijnlijk als ernstig ziek bestempelen, en worden in dit onderzoek daarom uiteindelijk geëxcludeerd.

Zo lijkt het alsof alle wél ingesloten deelnemers niet voldoen aan de wettelijke criteria, en dat de cijfers dus een afdoende antwoord geven op vraag 2. Maar zoals de onderzoekers zelf ook signaleren lijden veel senioren aan zogeheten ouderdomskwalen die niet als ernstige ziekte worden ervaren en die op zich niet levensbedreigend of op termijn dodelijk zijn. Voorbeelden zijn artrose, slechthorendheid, slecht zien, botontkalking, evenwichtsproblemen, geestelijke achteruitgang en gebrek aan energie of uithoudingsvermogen. De beperkingen waarmee dergelijke kwalen op den duur gepaard gaan, vormt voor een aantal mensen reden om niet verder te willen leven. Denk aan een liefhebber van beeldende kunst of postzegels die bijna blind is geworden, een biljarter die de keu niet meer kan hanteren en daarmee zijn laatste sociale contacten verliest, de muziekfanaat die zo goed als doof is geworden, de vrouw die haar huis niet meer kan verlaten vanwege de combinatie gewrichtsproblemen en slecht zicht. Mensen die zo’n lot onverdraaglijk vinden vallen wel degelijk onder de criteria van de huidige wetgeving: er is immers sprake van een medisch te classificeren aandoening die verantwoordelijk is voor het lijden.
Het meetinstrumentarium van het PERSPECTIEF-onderzoek schiet dus tekort voor een scherp antwoord op vraag 2. Op pag. 155 erkent het rapport deze blinde vlek:

Evenmin staat vast dat de groep die geïncludeerd werd in dit onderzoek buiten de reikwijdte van de WTL valt.

Daarmee slaat de commissie de bodem weg onder de eigen berekening dat in Nederland 10.000 personen een doodswens zouden hebben die niet onder de Wtl valt. Gezien het vóórkomen van ouderdomskwalen bij ouderen (tientallen procenten per kwaal, alles bij elkaar ver boven 100%, als gevolg van het feit dat sommige mensen meer kwalen tegelijkertijd hebben) is het zeer onwaarschijnlijk dat het om substantiële aantallen patiënten gaat.

nieuwe wetgeving niet wenselijk

Daarmee blijft de derde vraag gerechtvaardigd, of het wetsvoorstel van mevrouw Dijkstra zinvol is. In 2016 heeft de commissie-Schnabel6 daarover al gesteld dat:

het niet wenselijk is om de huidige juridische mogelijkheden inzake hulp bij zelfdoding te verruimen. De adviescommissie komt tot dit oordeel mede in het licht van het functioneren van de huidige WTL, de ruimte die de huidige wet biedt om het merendeel van de ‘voltooid leven’-problematiek te ondervangen en de mogelijke onrust en onzekerheid die een voorstel tot wetswijziging en de daarop te verwachten discussie met zich mee zal brengen.

In besmuikte termen waarschuwen de heer Schnabel en zijn companen hier om onze zegeningen te tellen. Met de huidige wet heeft Nederland een baken van beschaving opgericht, maar de krachten die streven naar het verbieden van euthanasie (en abortus provocatus) blijven zich roeren. De World Medical Association, de mondiale koepel van alle artsenorganisaties, heeft nog in november 2019 een verklaring uitgegeven dat zij “firmly opposed to euthanasia and physician-assisted suicide” is.7

Zeker wanneer de Hoge Raad de wijsheid zou opbrengen om zijn inperking over medisch classificeerbare aandoeningen in te trekken, biedt de Wtl voldoende ruimte om elke aanvrager in Nederland van dienst te kunnen zijn.

ceterum censeo

De moderne geneeskunde heeft ons de middelen gegeven om levensbeëindiging op een humane manier te voltrekken. Wijlen Dr. P.V. Admiraal, anesthesioloog te Delft, verdient een standbeeld voor zijn pionierswerk op dit terrein.

– – – – – – – –

1 https://d66.nl/wet-voltooid-leven-pia-dijkstra/
2 https://wetten.overheid.nl/BWBR0001854/2020-01-01/#BoekTweede_TiteldeelXIX_Artikel293
3 https://wetten.overheid.nl/BWBR0012410/2020-01-01
4 https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:HR:2002:AE8772
5 https://www.zonmw.nl/fileadmin/zonmw/documenten/Ouderen/Voltooid_Leven/Voltooid_Leven_Rapport.pdf
6 https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2016/02/04/rapport-adviescommissie-voltooid-leven
7 https://www.wma.net/policies-post/declaration-on-euthanasia-and-physician-assisted-suicide/

Dit bericht is geplaatst in geneeskunde, menselijk, mensenrechten met de tags , , , , , , , , . Bookmark de permalink.

2 reacties op Voltooid leven

  1. Nico Fortmann schreef:

    Wat een fantastisch stuk heeft de heer Monter weer geschreven.

Laat een antwoord achter aan Yda Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *